Ranh giới pháp lý trong tranh chấp đầu tư tiền ảo: Phân biệt tranh chấp dân sự và lừa đảo hình sự

Giới thiệu

Sau khi thông báo "9.24" được phát hành vào năm 2021, chính sách quản lý tiền ảo của Trung Quốc đại lục đã hình thành một sự đồng thuận: không cấm công dân đầu tư vào tiền ảo và các sản phẩm phái sinh của nó, nhưng những hành vi vi phạm đạo đức công cộng không được pháp luật bảo vệ, rủi ro do người dân tự gánh chịu. Tiền ảo không được coi là tiền tệ hợp pháp và không thể lưu thông trên thị trường. Điều này đã dẫn đến một số khó khăn trong thực tiễn tư pháp: khó khăn trong việc khởi kiện dân sự, tiêu chuẩn chứng minh khởi tố hình sự cao.

Tuy nhiên, mức độ công nhận thuộc tính tài sản của các loại tiền ảo chính thống đang dần tăng lên trong các cơ quan tư pháp. Đôi khi, thậm chí xuất hiện một số trường hợp cực đoan, tức là các tranh chấp đầu tư tiền ảo không phải tội phạm cũng được khởi tố, kiện cáo và thậm chí xét xử. Do đó, việc phân biệt rõ ràng giữa "tranh chấp dân sự" và "tội phạm hình sự" trong các tranh chấp đầu tư tiền ảo trở nên đặc biệt quan trọng. Bài viết này sẽ phân tích sâu vấn đề này thông qua một trường hợp cụ thể.

Một, Tóm tắt vụ án

Một bản án công khai của Tòa án Trung cấp thành phố Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông ((2024)粤06刑终300号) có nội dung đại khái như sau: Từ tháng 5 đến tháng 6 năm 2022, một người tên là Diệp nào đó đã giả mạo dự án đầu tư, hứa hẹn lợi nhuận cao, dụ dỗ nhiều người đầu tư, tổng giá trị lên tới 2.500.000 nhân dân tệ (trong đó bao gồm 500.000 nhân dân tệ giá trị USDT). Diệp nào đó đã sử dụng phần lớn số tiền cho tiêu dùng cá nhân và trả nợ. Cuối cùng, do không có khả năng trả nợ gốc và lãi, nạn nhân đã báo án.

Sau khi tòa án xét xử, xác định rằng Yến nào đó phạm tội lừa đảo, bị tuyên án 11 năm tù giam trong phiên tòa sơ thẩm. Sau khi kháng cáo, Tòa án Trung ương Phật Sơn giữ nguyên bản án.

Bị cáo và luật sư bào chữa của mình đưa ra hai ý kiến chính: thứ nhất là giữa bị hại và bị cáo thuộc quan hệ cho vay dân sự; thứ hai là bằng chứng không đủ để chứng minh việc thu nhận 50 triệu giá trị tiền ảo. Các ý kiến này đều không được tòa án chấp nhận.

Cần lưu ý rằng tòa án đã mô tả trực tiếp tiền ảo như USDT là "số tiền", việc định tính này đáng được bàn luận. Nói một cách chính xác, công dân khi mua tiền ảo bằng tiền tệ hợp pháp và tự mình đầu tư thua lỗ thì pháp luật không nên cung cấp sự bảo vệ. Nhưng nếu tiền ảo bị lừa đảo, liệu có nên được pháp luật bảo vệ? Thực tiễn tư pháp hiện tại có xu hướng bảo vệ các loại tiền ảo chính thống, nhưng cần phải phân biệt rõ ràng ranh giới giữa đầu tư dân sự và tội phạm hình sự.

Hai, từ "tranh chấp dân sự" đến "lừa đảo hình sự": tiêu chuẩn xác định là gì?

Lấy tội lừa đảo làm ví dụ, sự khác biệt cơ bản giữa "tranh chấp dân sự" và "lừa đảo hình sự" nằm ở chỗ: về mặt chủ quan, người thực hiện có ý định chiếm đoạt bất hợp pháp hay không, và về mặt khách quan, có thực hiện hành vi lừa đảo hay không.

Trong vụ án này, tòa án xác định rằng Yếu Một nào đó cấu thành tội lừa đảo chủ yếu dựa trên các bằng chứng sau:

1. Bị cáo thừa nhận đã sử dụng một phần vốn đầu tư để trả nợ cũ.
2. Một phần vốn được sử dụng để cho người khác vay và đầu tư tiền ảo.
3. Nhận được khoản đầu tư, nhanh chóng mua xe sang.
4. Đã nợ nần chồng chất khi nhận tiền, không có tài sản.
5. Thu nhập hàng tháng thấp hơn nhiều so với chi phí vay mua xe, không đủ chi tiêu.
6. Làm giả hồ sơ chuyển tiền để lừa đảo nạn nhân, trước khi vụ án xảy ra không tích cực huy động vốn để trả nợ.

Những yếu tố này tổng hợp lại, thật khó để biện hộ. Trừ khi bị cáo có thể chứng minh rằng thực sự đã thực hiện một khoản đầu tư thực sự.

Ba, Tòa án xác định: Tiền ảo có thể được coi là đối tượng lừa đảo

Trong vụ án này, một nạn nhân đã đầu tư 500.000 nhân dân tệ bằng USDT, cuối cùng bị tòa án xác định là đối tượng bị lừa đảo. Mặc dù luật sư bào chữa đã đặt câu hỏi về việc không thể chứng minh bị cáo đã nhận được khoản tiền ảo này, nhưng tòa án đã xác định sự thật này dựa trên biên bản trò chuyện WeChat và lời khai của bị cáo.

Tòa án cho rằng, tiền ảo có khả năng quản lý, khả năng chuyển nhượng và giá trị, có thể được sử dụng làm đối tượng phạm tội lừa đảo. Nhận định này có ý nghĩa quan trọng đối với nhà đầu tư tiền ảo.

Bốn, phán đoán thực tiễn: Nhà đầu tư bị lừa, có nhất định cấu thành lừa đảo không?

Tranh chấp đầu tư tiền ảo không phải toàn bộ đều cấu thành tội lừa đảo. Để xác định có cấu thành tội lừa đảo hay không, thường cần xem xét các yếu tố chính sau đây:

（一）Người thực hiện có "mục đích chiếm đoạt trái phép" không?

Đây là yếu tố cấu thành chủ quan của tội lừa đảo. Cần phải xác định xem người thực hiện hành vi có dự định chiếm đoạt tài sản của người khác một cách bất hợp pháp ngay từ đầu hay không. Nếu có ý định kinh doanh chân chính nhưng do nhiều lý do mà thất bại, thì thường được coi là rủi ro đầu tư; ngược lại, nếu biết rằng dự án là giả mạo hoặc không có khả năng thực hiện, nhưng vẫn lừa gạt đầu tư, thì thường bị coi là lừa đảo.

（二）Có tồn tại hành vi tạo ra sự thật ảo hoặc che giấu sự thật không?

Hành vi thực hiện tội lừa đảo bao gồm "hư cấu sự thật" hoặc "che giấu sự thật". Trong lĩnh vực tiền ảo, những biểu hiện phổ biến bao gồm:

1. Bịa đặt nền tảng tiền ảo không tồn tại
2. Quảng bá những đột phá công nghệ hoặc chính sách hỗ trợ giả mạo
3. Cố tình che giấu mục đích sử dụng vốn, chuyển nhượng sự thật hoặc rủi ro thanh toán

（三）Nạn nhân có "điều chuyển tài sản trên cơ sở hiểu lầm" không?

Cần xem xét liệu nạn nhân có đưa ra quyết định đầu tư do bị lừa dối hay không. Nếu nhà đầu tư tham gia vào các dự án rủi ro cao một cách chủ động sau khi hiểu rõ rủi ro, thì ngay cả khi thua lỗ cũng khó có thể cấu thành tội lừa đảo; nhưng nếu đầu tư vì tin vào thông tin giả mạo, thì có thể bị coi là lừa đảo.

（b） Dòng tiền và mục đích sử dụng có thật và hợp pháp không?

Theo dõi hướng đi thực tế của vốn cũng là một căn cứ quan trọng. Nếu vốn bị chuyển nhanh chóng, được sử dụng cho tiêu dùng cá nhân hoặc mục đích bất hợp pháp, thay vì được đầu tư vào xây dựng dự án, thì dễ dàng bị xác định là lừa đảo. Ngược lại, nếu vốn được sử dụng cho đầu tư vào dự án thực tế, sổ sách tài chính rõ ràng, ngay cả khi dự án thất bại, vẫn có khả năng cao hơn được coi là tranh chấp dân sự.

Năm, Kết luận

Lĩnh vực đầu tư vào tiền ảo vừa có cơ hội vừa có rủi ro. Từ thực tiễn tư pháp, các tranh chấp liên quan thể hiện xu hướng "dân sự và hình sự đan xen" phức tạp. Đối với nhà đầu tư thông thường, cần nâng cao nhận thức về rủi ro, đưa ra quyết định thận trọng, không nên dễ dàng tin vào "tin đồn nội bộ", "đảm bảo lợi nhuận" và các cam kết tương tự. Khi gặp phải tổn thất, cần đánh giá một cách lý trí con đường bảo vệ quyền lợi, tùy thuộc vào tình huống cụ thể để quyết định là theo đuổi vụ kiện dân sự hay tìm kiếm khởi tố hình sự.

Mặc dù thế giới ảo vô hình, nhưng tiêu chuẩn pháp lý không thể mờ nhạt. Chỉ khi tiến bước trong khuôn khổ quy định, mới có thể đạt được sự cân bằng động giữa phát triển công nghệ và bảo đảm pháp quyền.