Tiền ảo có vị trí pháp lý: Nhìn từ một vụ cướp Bitcoin để thấy sự bảo vệ hình sự của tài sản mã hóa

Trong những năm gần đây, với sự phát triển của công nghệ blockchain, Bitcoin, Ether, Tether và các loại tiền mã hóa khác đã dần trở nên quen thuộc với mọi người. Mặc dù những tài sản này thể hiện dưới dạng mã và dữ liệu, nhưng do giá trị, khả năng chuyển nhượng và tính độc quyền của chúng, chúng về cơ bản có thuộc tính tài sản. Tại Trung Quốc, mặc dù các quy định liên quan cấm việc sử dụng tiền ảo như là tiền tệ hợp pháp hoặc đầu cơ, nhưng trong thực tiễn tư pháp, chúng đã được công nhận rộng rãi với tư cách là "hàng hóa ảo cụ thể" hoặc "tài sản dạng dữ liệu".

Trong lĩnh vực tư pháp hình sự, số lượng vụ án liên quan đến tiền ảo ngày càng gia tăng, chủ yếu liên quan đến các loại tội phạm như lừa đảo, trộm cắp và tội phạm máy tính. Tuy nhiên, các vụ cướp bằng cách sử dụng bạo lực hoặc đe dọa để lấy tiền ảo thì tương đối hiếm. Vụ cướp Bitcoin xảy ra ở Yichun, tỉnh Giang Tây vào năm 2021 ((2022) Gàn 09 hình cuối 9) do tính đặc thù và phức tạp của nó, đã trở thành một trường hợp điển hình trong thực tiễn tư pháp, cung cấp tham khảo quan trọng cho việc định tính và lượng hình tiền ảo trong các vụ án hình sự.

Tóm tắt vụ án: Một kế hoạch cướp Bitcoin không thành.

Vào tháng 5 năm 2021, do thua lỗ trong việc đầu tư tiền ảo, một người tên là Lai biết rằng thầy Peng đang nắm giữ ít nhất 5 Bitcoin (thời điểm đó giá khoảng 255.000 nhân dân tệ), đã nảy sinh ý định cướp. Anh ta đã đăng bài trên mạng để tìm đồng phạm và đã liên lạc với một người nào đó. Hai người đã gặp nhau ở Nghệ Xuân và thuê khách sạn, lập kế hoạch cướp chi tiết.

Để thực hiện vụ cướp, Lai đã chuẩn bị dây buộc nylon và cố gắng liên lạc với nhiều đồng phạm hơn. Tuy nhiên, cảnh sát đã bắt giữ hai người tại chỗ vào chiều ngày 11 tháng 5 dựa trên manh mối, kế hoạch phạm tội chưa kịp thực hiện đã bị chấm dứt.

Tòa án sơ thẩm xác định hai người này cấu thành tội cướp, lần lượt tuyên phạt Lai ba năm và Hướng một năm tù giam. Tòa án phúc thẩm lại cho rằng vụ án này thuộc giai đoạn chuẩn bị cướp, không gây ra thiệt hại tài sản thực tế, cũng không đưa ra sự xác định hợp lý về giá trị Bitcoin, do đó đã giảm án cho Lai một năm sáu tháng và Hướng chín tháng, giảm đáng kể thời gian thi hành án.

Định tính pháp lý của việc cướp Bitcoin

Điểm tranh chấp then chốt của vụ án này là: việc cướp Bitcoin có cấu thành tội cướp theo nghĩa của Bộ luật hình sự hay không? Bản án có hiệu lực của tòa án đã đưa ra câu trả lời khẳng định.

Mặc dù Bitcoin bản chất là một chuỗi dữ liệu mã hóa, nhưng do nó có tính trao đổi, có thể chuyển nhượng và có giá trị thị trường thực tế, nên nó phù hợp với đặc điểm của "tài sản rộng rãi". Tòa án phúc thẩm đã trích dẫn các quy định của các cơ quan liên quan, cho rằng Bitcoin thuộc về "hàng hóa ảo cụ thể", mặc dù không có vị trí như tiền tệ, nhưng vẫn thuộc về "tài sản dạng dữ liệu" được pháp luật bảo vệ.

Do đó, việc cướp Bitcoin không khác gì so với việc cướp tiền mặt hoặc tài sản vật chất truyền thống, đều xâm phạm quyền lợi tài sản của người khác. Trong vụ án này, mặc dù Lai và những người khác không thực hiện hành vi cướp, nhưng hành vi chuẩn bị dây buộc và lập kế hoạch chi tiết của họ đã cấu thành tội chuẩn bị cướp.

Tiền ảo tội phạm của việc xem xét hình phạt

Trong các vụ án tội phạm liên quan đến tiền ảo, yếu tố then chốt trong việc tuyên án là cách xác định "giá trị tài sản". Trong vụ việc này, tòa án sơ thẩm đã dựa vào giá thị trường của Bitcoin tại thời điểm xảy ra vụ án để xác định là "số tiền đặc biệt lớn" và đã tuyên án nặng. Tuy nhiên, tòa án phúc thẩm lại có quan điểm khác:

1. Vụ án chưa vào giai đoạn thực hiện, chưa thực sự thu được tài sản.
2. Bitcoin ở trong nước không có thị trường giao dịch hợp pháp, việc xác định giá cả thiếu tiêu chuẩn rõ ràng.
3. Tội cướp có thể bị kết tội dựa trên "số tiền thực tế bị cướp", giai đoạn chuẩn bị khó có thể xác định chính xác giá trị.

Tòa án phúc thẩm chỉ ra rằng việc xác định giá trị của tài sản mã hóa nên tuân theo nguyên tắc "bù đắp tổn thất", với tổn thất thực tế của nạn nhân là cơ sở chính, chủ yếu tham khảo các yếu tố sau:

• Giá mua của nạn nhân (ưu tiên áp dụng)
• Giá trên nền tảng giao dịch tại thời điểm xảy ra sự việc
• Giá bán (nếu có)

Tòa án nhấn mạnh, mặc dù nước ta không công nhận vị trí tiền tệ của Bitcoin, nhưng không cấm việc sở hữu và chuyển nhượng tư nhân. Nạn nhân có quyền sở hữu hợp pháp tài sản ảo của mình phải được pháp luật bảo vệ.

Cuối cùng, tòa án phúc thẩm không tăng hình phạt do "số lượng lớn" của tội cướp, mà xem xét tổng thể tính nguy hiểm, phương tiện và rủi ro thực tế trong giai đoạn chuẩn bị cướp, đưa ra phán quyết nhẹ hơn cho hai bị cáo.

Kết luận: Triển vọng tương lai của bảo vệ pháp lý tài sản mã hóa

Phán quyết trong vụ này không chỉ cung cấp hướng dẫn cho các vụ án cướp liên quan đến tiền ảo, mà còn rõ ràng tuyên bố: thuộc tính tài sản của tiền ảo đã được thực tiễn luật hình sự Trung Quốc công nhận rộng rãi.

Trong khuôn khổ pháp luật hiện hành, các tài sản mã hóa như Bitcoin mặc dù không có thuộc tính tiền tệ nhưng có giá trị tài sản đáng kể. Bất kể bằng cách nào xâm hại đến các tài sản này, chỉ cần người thực hiện hành vi có mục đích chiếm đoạt bất hợp pháp, thì sẽ bị xử lý như tội phạm tài sản.

Với sự phát triển sâu rộng của nền kinh tế số, các vụ án hình sự liên quan đến tài sản mã hóa sẽ trở nên đa dạng hơn, các cơ quan tư pháp sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức mới. Trong tương lai, pháp luật cần làm rõ hơn về thuộc tính pháp lý của tiền ảo, tiêu chuẩn định giá thị trường cũng như ranh giới giữa dữ liệu và tài sản, thiết lập các quy tắc phán quyết tư pháp thống nhất và ổn định hơn. Các chuyên gia pháp lý trong lĩnh vực web3 cũng cần liên tục nâng cao kiến thức chuyên môn để phục vụ khách hàng tốt hơn.

Có thể thấy, tài sản mã hóa sẽ nhận được nhiều sự công nhận và bảo vệ pháp lý hơn, trong khi bất kỳ hành vi nào xâm phạm quyền lợi hợp pháp của người nắm giữ cũng sẽ bị truy cứu nghiêm khắc.