Blockchain mười năm: Nở rộ khắp nơi, nhưng thực tế ra sao?

Tác giả: Chu Tử Kỳ (Đại học Thành phố Hồng Kông)

Vào năm 2015, việc ra mắt mạng chính Ethereum đã mở ra một kỷ nguyên mới cho công nghệ blockchain với hợp đồng thông minh, đồng thời thiết lập nền tảng cho các ứng dụng đa dạng bên ngoài Bitcoin. Kể từ đó, blockchain không còn chỉ là công nghệ sổ cái phân tán đứng sau Bitcoin, mà còn mang theo nhiều kỳ vọng về "phi tập trung" và "hợp tác đáng tin cậy".

Nhờ vào sự hòa hợp tự nhiên giữa blockchain và lưu thông tài chính, lĩnh vực tài chính truyền thống đã bắt đầu chú ý và cố gắng áp dụng nó để tối ưu hóa các quy trình như thanh toán và thanh lý. Một báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) vào năm 2015 chỉ ra rằng, các tổ chức như Goldman Sachs, JPMorgan, Tập đoàn Sở giao dịch chứng khoán London, Wells Fargo và State Street đều thể hiện sự quan tâm mạnh mẽ đến công nghệ blockchain, đặc biệt là khám phá ứng dụng của nó trong khâu thanh toán. Vào cuối năm 2017, IBM đã công bố những dự án hợp tác blockchain bao gồm nhiều lĩnh vực như thanh toán xuyên biên giới, giáo dục, an toàn thực phẩm, xác thực danh tính, bảo hiểm, vận tải biển, và chỉ ra rằng trong tương lai sẽ có ngày càng nhiều ngành công nghiệp chịu ảnh hưởng trực tiếp từ blockchain.

Thực tế cũng như IBM đã nói, từ năm 2017 đến năm 2021, nhiều ngành công nghiệp đã nổi lên một làn sóng "đổi mới blockchain". Năm 2018, PwC đã thực hiện một cuộc khảo sát với 600 giám đốc điều hành tại 15 khu vực trên toàn cầu, hơn 84% người được hỏi cho biết doanh nghiệp đã tham gia vào lĩnh vực blockchain ở một mức độ nào đó—"mọi người đều đang nói về blockchain, không ai muốn bị bỏ lại phía sau". Tuy nhiên, những khám phá này chủ yếu tập trung vào "sổ cái có giấy phép", thực chất là sử dụng blockchain để thực hiện việc chia sẻ và theo dõi dữ liệu giữa các đối tác nội bộ hoặc bên ngoài. Nhưng do hạn chế về cơ sở hạ tầng số hiện có của doanh nghiệp và sự thiếu sót trong quản trị blockchain, tiềm năng công nghệ khó có thể được phát huy đầy đủ.

"Quản trị" đã từng là một trong những chủ đề bị cộng đồng blockchain phản đối nhất, nhưng theo thời gian, mọi người dần nhận ra rằng, quản trị không chỉ là chìa khóa để thúc đẩy ứng dụng blockchain trưởng thành, mà còn là điều kiện cần thiết (hoặc có thể là mọi người đã từ bỏ việc chống lại sự quản lý). Diễn đàn Kinh tế Thế giới vào năm 2020 và Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) vào năm 2022 đều chỉ ra rằng, để blockchain bước vào giai đoạn trưởng thành, ngoài việc có các đột phá về công nghệ, còn cần tiếp tục nỗ lực ở các khía cạnh phi công nghệ như tiêu chuẩn hóa và khung pháp lý.

Khi "quản trị" trở thành chủ đề chính, con đường ứng dụng blockchain dần chuyển từ "cách mạng", "đảo lộn" lý tưởng sang "hòa nhập tiến hóa" với các hệ thống hiện có. Câu chuyện nổi loạn một lần nữa được chính thống hóa. Sau năm 2021, sự chú ý của mọi người đối với blockchain đã trở lại lĩnh vực tài chính, cụ thể là "token hóa". Token hóa là việc chuyển đổi tài sản truyền thống (như tiền tệ, trái phiếu, cổ phiếu, v.v.) thành hình thức kỹ thuật số được ghi nhận và lưu thông trên các nền tảng lập trình như blockchain. Khác với làn sóng ICO phát triển mạnh mẽ năm 2017, các thực tiễn token hóa gần đây - như tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương, luật pháp về stablecoin ở Hong Kong và Mỹ, RWA (tài sản thế giới thực), v.v. - nhấn mạnh việc đưa blockchain vào trên nền tảng lợi thế của hệ thống tài chính hiện có, đồng thời chú trọng đến tính tuân thủ và khả năng kiểm soát rủi ro. Đây chính là "tiến hóa" chứ không phải "cách mạng" như đã đề cập trước đó.

Xuyên suốt mười năm qua, mặc dù các ngành công nghiệp đã từng nhiệt tình khám phá blockchain để tìm kiếm đổi mới trong kinh doanh, nhưng hầu hết các ứng dụng vẫn xoay quanh "tính minh bạch" và "sổ cái công cộng", thiếu đi chức năng cốt lõi thực sự không thể thay thế. Trong nhiều trường hợp, blockchain chủ yếu là sự bổ sung cho công nghệ cơ sở dữ liệu hiện có, chứ không phải là sự cách mạng triệt để. Ví dụ, truy xuất nguồn gốc chuỗi cung ứng (như chuỗi truy xuất thực phẩm của Walmart), hồ sơ quyên góp từ thiện (như nền tảng công ích Ant Chain) và một số hệ thống hóa đơn điện tử của chính phủ, thường chỉ sử dụng blockchain để tăng cường sự tín nhiệm, thay vì tái cấu trúc quy trình từ gốc.

Con đường phát triển của blockchain nhiều lúc khiến người ta cảm thấy như "gãi ngứa bên ngoài giày". Không ai phủ nhận giá trị của nó như một sự đổi mới công nghệ, nhưng trong nhiều ngành ngoài ngành công nghiệp xám, blockchain vẫn chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu cốt lõi, nhiều nỗ lực tưởng chừng tiên phong cũng khó tránh khỏi việc "đổi mới vì mục đích đổi mới". Đến nay, mặc dù kỳ vọng của mọi người về blockchain đã từng lan tỏa từ lĩnh vực tài chính sang các ngành khác, cuối cùng lại trở về với tài chính - vì cuối cùng, mọi người nhận ra rằng tài chính có lẽ mới là lĩnh vực hiện đang có nhu cầu thực tế và không gian triển khai tốt nhất cho blockchain.

Trong những năm gần đây, bất kể là dự thảo luật về stablecoin sắp được ban hành, hay là sự hỗ trợ chính sách cho việc token hóa RWA, đều cho thấy Hồng Kông đang cố gắng tìm kiếm một điểm cân bằng giữa tuân thủ và đổi mới, nhằm thu hút các dự án tài sản số chất lượng cao, củng cố vị trí của mình trong vai trò trung tâm tài chính quốc tế về nhân dân tệ offshore, thanh toán xuyên biên giới và quản lý tài sản. Tuy nhiên, hướng đi này cũng gặp nhiều thách thức. Lấy stablecoin làm ví dụ, thị trường toàn cầu thường thể hiện mô hình 'người thắng cuộc nhận tất cả', với stablecoin đô la Mỹ lâu dài chiếm ưu thế trong giao dịch và lưu trữ tại đầu cuối bán lẻ (C-end). Nếu stablecoin đô la Hồng Kông muốn đột phá, cần có sự định vị khác biệt rõ ràng hơn và xây dựng hệ sinh thái đi kèm, phát huy tối đa lợi thế độc đáo của Hồng Kông với tư cách là trung tâm tài chính offshore. Khi quy định dần hoàn thiện và thử nghiệm sâu sắc, nếu có thể kết hợp một cách hữu cơ giữa blockchain và lợi thế của hệ thống tài chính truyền thống trong điều kiện rủi ro có thể kiểm soát, Hồng Kông vẫn có thể hy vọng chiếm một vị trí quan trọng trong bản đồ tài chính số toàn cầu, thực sự trở thành 'cây cầu' và 'cánh đồng thử nghiệm'.

Liệu blockchain có thể thoát khỏi tình trạng "gãi ngứa qua giày" ở Hồng Kông hay không vẫn cần thời gian để xác minh, nhưng ít nhất, hướng đi đã ngày càng trở nên rõ ràng.